Waarom worden lottowinnaars rechts?

Een onderzoek dat bevestigt wat iedereen aanvoelt, maar toch een schokje veroorzaakt, dat hebben kranten graag: Hoe meer je wint met de lotto, hoe rechtser je ervan wordt.

Alleen lijkt de conclusie me te algemeen: "geld maakt rechts". Dat kan best zo zijn, maar uit dit onderzoek dat enkel over lottowinnaars gaat, kan je enkel opmaken: "geld dat je in de schoot geworpen krijgt, maakt rechts".

Dat is een belangrijke nuance. Wat dit onderzoek aantoont, is dat wie niet gewerkt heeft voor zijn geld, maar het toch krijgt, rechts wordt. Als jij geld ontvangt, terwijl anderen die het evengoed hadden verdiend, niets krijgen, word je dus meestal niet solidair, maar rechts.

Dat lijkt alleszins te stroken met de politieke gezindheid die je meestal ziet bij beursspeculanten, zelfstandigen met veel zwart geld, vastgoedmakelaars, havenbaronnen en andere beroepen die buitensporig veel geld verdienen zonder er veel voor te doen. Maar het zou ook de houding verklaren die je vaak ziet bij 'gewone' mensen die een lease-auto krijgen van het werk, niet omdat ze hem nodig hebben maar omdat het een manier is om belastingen te omzeilen; die als enige in de buurt een bouwvergunning krijgen omdat ze de juiste schepen kennen in het gemeentebestuur; of die een bevordering krijgen omdat ze goed staan met de baas, terwijl andere werknemers er op basis van hun verdiensten meer recht op zouden hebben. Als je hen daarover vragen stelt, veranderen zij vaak in de grootste verdedigers van die onrechtvaardigheden en stellen ze zich het minst solidair op met de minder fortuinlijken.

Het is dus wellicht uit een behoefte tot zelfrechtvaardiging over "onverdiend" geld dat mensen rechts worden. Een dreigend slecht geweten of dreigende blootstelling aan maatschappelijke afkeuring over toevallig verkregen fortuin, waarbij de ongelijkheid binnen de groep/gemeenschap "onterecht" vergroot wordt, wordt afgewenteld door dit voor zichzelf te gaan rechtvaardigen. De reflex om de buit voor jezelf te houden en niet te delen, wordt in een politieke houding gegoten.

Speculatief kun je dit omkeren: rechtse mensen zijn vaak mensen met een slecht geweten. Honoré de Balzac schreef bijna 200 jaar geleden: "Achter elk groot fortuin schuilt een grote misdaad". Dat is een boutade, maar de band tussen rijkdom en rechts zijn lijkt alleszins te lopen via het begrip schuld.